Astronauta
Z Wikipedii
Astronauta, kosmonauta lub tajkonauta to osoba odbywająca loty kosmiczne lub przygotowana do odbywania takich lotów.
Kryteria uznania lotów za kosmiczne różnią się na świecie. W USA astronautami nazywane są osoby, które odbyły lot na wysokości 50 mil (ok. 79 km), jednakże Międzynarodowa Federacja Lotnicza (FAI) definiuje loty kosmiczne jako rozpoczynające się od wysokości 100 km nad ziemią. Do 14 października 2004, 437 ludzi podróżowało w przestrzeń kosmiczną (443 według definicji amerykańskiej), z co najmniej 32 krajów.
Nazwy astronauta i kosmonauta pochodzą z greckiego ástron (gwiazda) lub kosmos (Kosmos) i naútēs (żeglarz), poprzez łacińskie astrum i nauta. W ZSRR i Rosji odbywających loty kosmiczne nazwano kosmonautami (ros. kosmonawt), w USA - astronautami; są to obecnie dwie najpopularniejsze nazwy używane na świecie (termin astronauta jest jednak bardziej spójny z większością terminów z przedrostkiem astro-). Oprócz różnicy w wysokości lotu uznanej za kosmiczną, w USA astronautami nazywane są także osoby dopiero szkolone, natomiast w Rosji kosmonautami - dopiero odbywające lot kosmiczny.
Po pierwszym chińskim orbitalnym locie załogowym, prasa zachodnia zaczęła wobec chińskich astronautów używać czasem żartobliwego określenia tajkonauta (ang. taikonaut; zbitka chińsko-grecka, od chiń. taikong (太空) - 'przestrzeń kosmiczna', analogicznie do ang. space; dosł. 'największa pustka'), ukutego na internetowej grupie dyskusyjnej w 1998 r. przez Malezyjczyka chińskiego pochodzenia nazwiskiem Chiew Lee Yih (赵里昱). Oficjalne chińskie media używają terminu yǔhángyuán (宇航员) - 'kosmiczny nawigator' (por. astrogator). W kolokwialnym chińskim istnieje jednak podobny zwrot - taikong ren (太空人), czyli 'człowiek kosmosu'.
[edytuj] Historia kosmonautyki
Pierwszym kosmonautą był Rosjanin Jurij Gagarin (lot 12 kwietnia 1961 statkiem kosmicznym Wostok). Pierwszym amerykańskim astronautą był Alan Shepard (maj 1961). Pierwszą kobietą w kosmosie była Walentina Tierieszkowa (czerwiec 1963). Pierwszym człowiekiem na Księżycu i zarazem pierwszym człowiekiem na innym globie był Neil Armstrong (lipiec 1969). Spośród obywateli innych państw, pierwszym (i jedynym - stan na 30 marca 2008) polskim astronautą jest Mirosław Hermaszewski (5 lipca 1978); Polska była przy tym czwartym krajem po ZSRR, USA i Czechosłowacji, którego obywatel odbył lot kosmiczny. Pierwszym chińskim astronautą (taikonautą) wystrzelonym w Chinach był Yang Liwei (15 października 2003, wcześniej Chińczycy odbywali podróże na statkach innych państw, a pierwszym Azjatą w kosmosie był Wietnamczyk Pham Tuân - 23 lipca 1980). Pierwszym astronautą spoza organizacji rządowych była nauczycielka Christa McAuliffe (poniosła śmierć podczas startu "Challengera" 28 stycznia 1986). Pierwszym kosmicznym turystą (człowiekiem, który zapłacił za lot w Kosmos) był biznesmen Dennis Tito (28 kwietnia 2001).
Najmłodszym astronautą w chwili lotu w kosmos był Herman Titow (26 lat), najstarszym - John Glenn (77 lat podczas misji STS-95). Najdłużej podczas jednego lotu w kosmosie przebywał Walery Poliakow (438 dni). Największą liczbę lotów - siedem, odbyli Jerry Ross i Franklin Chang-Diaz (stan na 2003). Najdalszy przebyty dystans od Ziemi to 401 056 km (podczas misji Apollo 13).
Pierwsi astronauci wywodzili się głównie spośród wojskowych pilotów odrzutowców. Do tej pory (2004), 18 astronautów poniosło śmierć podczas misji kosmicznych, co najmniej 10 dalszych poniosło śmierć w wypadkach na ziemi związanych z programem kosmicznym.
[edytuj] Międzynarodowe loty kosmiczne
Jedynie agencje rządowe Rosji (dawniej ZSRR), USA i od 2003 Chin są w stanie samodzielnie wysyłać astronautów, pozostałe kraje muszą korzystać z pomocy tych państw. Trwają próby prywatnego pod orbitalnego samolotu kosmicznego SpaceShipOne, który w 2004 osiągnął granicę przestrzeni kosmicznej 100 km.
Do końca lat 70. jedynie USA i ZSRR wysyłały własnych astronautów. W 1976 ZSRR rozpoczął program Interkosmos z pierwszą grupą 6 astronautów z krajów socjalistycznych, kolejna rozpoczęła trening w 1978. Również w 1978 Europejska Agencja Kosmiczna wybrała 4 astronautów do misji Spacelab na pokładzie amerykańskiego promu kosmicznego Space Shuttle. Następnie poszczególne kraje rozpoczęły treningi własnych astronautów (Francja - 1980, nazywani spationautami, Niemcy - 1982, Kanada - 1983, Japonia - 1985, Włochy - 1988). Kilku astronautów zagranicznych zostało zabranych w misje amerykańskich wahadłowców Space Shuttle, a następnie również rosyjskich statków Sojuz. W 1998 Europejska Agencja Lotów Kosmicznych przejęła europejski trening astronautów, po rozwiązaniu narodowych programów Francji, Niemiec i Włoch.
[edytuj] Zobacz też
|
||||||||||||||||||||||||||||||
