Gothic (subcultuur)
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
 Voor andere betekenissen zie ook gotisch. |
Gothic is een moderne wereldwijde subcultuur die opbloeide in de vroege jaren '80 als een variant van de gothic rockscene, een subgenre van postpunk, en vandaag de dag nog steeds bestaat en alsmaar groter wordt. De subcultuur wordt geassocieerd met muziek en kleding.
Kledingstijlen variëren tussen allerlei scenes zoals Batcave/Deathrock, Victorian, Lolita, fetish, Androgyn, Cybergothic, Heavy metal, Darkwave.
Vanaf het midden van de jaren '90, kreeg de subcultuur weer wat meer leven ingeblazen. Ondertussen zijn er diverse festivals waar allerlei soorten muziekstijlen gedraaid worden zoals bovengenoemde Batcave, Deathrock, metal, cyber (Industrial, Electronic Body Music) en darkwave maar ook wel punk. In latere jaren soms aangevuld met noise en futurepop.
- (Zie: Gothic bands.)
Aanhangers van deze subcultuur worden Goths (Goten) genoemd. De taalkundig foutieve benaming Gothics (Gotischen) komt ook vaak voor. Er bestaan veel meningsverschillen over het gebruik van de woorden Gothic en Goth. In Nederland wordt met name Gothic veelvuldig foutief gebruikt voor welke betekenis dan ook. Ook Engelstaligen schijnen het niet eens te kunnen worden, hoewel in hun taal het woord Goth (Goot) een zelfstandig naamwoord is en Gothic (Gotisch) het bijvoeglijk naamwoord behorende bij dat zelfstandig naamwoord. Het gebruik van een hoofdletter is niet verplicht maar wordt vaak gebruikt om de subcultuur van de overige betekenissen te onderscheiden.
Inhoud |
[bewerk] Oorsprong en ontwikkeling
Onafhankelijk van de Britse scene splitste death rock zich in de late jaren '70 en vroege jaren '80 af van de Amerikaanse punk. Door hun overeenkomende kleding en stijl waren goths en death rockers prima in staat om zich min of meer samen te voegen. De oorsprong van de hedendaagse Gothic-mode kan worden toegeschreven aan bands als Joy Division, Siouxsie and the Banshees, Bauhaus en The Cure. Ook moet hier de punkband The Damned (1977) genoemd worden; de hoofdman Dave Vanian verkleedde zich voor de lol als vampier.
De benaming goth voor een fan van gothic rock werd pas populair rond 1983. Het gebruik van het woord gothic voor dergelijke muziek en levensstijl is in eerste instantie afgeleid van de Germaanse stammen, de Ostrogoten en de Visigoten. Die stammen waren aartsvijanden van het Romeinse Rijk, en werden door de Romeinen barbaren genoemd - goth werd synoniem voor barbaar.
Tijdens de Renaissance werden laatmiddeleeuwse bouwstijlen door de mode van die tijd gezien als barbaars en als zodanig ook gotisch genoemd. Gotische architectuur had vaak duistere en intimiderende aspecten, met afbeeldingen van gargouilles (ofwel waterspuwers) en demonen. Tegen de 18e eeuw waren mensen gefascineerd door middeleeuwse gothic ruïnes; deze ruïnes werden de perfecte locatie voor fictie van het horror-genre.
De Gothic literatuur van de vroege 19e eeuw is de hoofdverantwoordelijke voor het feit dat de term gothic bovenal wordt geassocieerd met horror, duisternis en het bovennatuurlijke. De eerste Gothic Novel verscheen in 1764 en was een fantastische griezelroman, die in de 19e eeuw veel opgang maakte. Het vestigde horror-stereotypen als grafzerken, ruïnes van kastelen en kerken, geesten, vampiers (vampirisme maar niet alleen gothic deden dit), vervloekten en melodrama - precies de elementen waar Goths zich zo toe aangetrokken voelen.
[bewerk] Goth na postpunk
Terwijl postpunk als genre min of meer is overleden, groeit Gothic nog steeds, zowel op muzikaal als op visueel vlak. Dit veroorzaakt een vrij groot aantal stijlvariaties (ook wel gothic-soorten), een ontwikkeling die nog eens wordt versterkt door de grote verscheidenheid aan lokale scenes.
Tegen het midden van de jaren '90 had de Victoriaanse kledingstijl zijn weg gevonden naar de subcultuur - iets dat in 2003 nog eens nieuw leven werd ingeblazen door de Gothic-expositie in het Victoria and Albert Museum in Londen. Niet lang daarna nam de scene ook fetisjistische stijlen over. Rond het jaar 2000 kan er worden gesproken van minstens een tiental verschillende soorten Goths: romantigoths (ook wel klassieke goths of Victoriaanse goths), Mopey Goths, Fetish Goths, Perky Goths, Raver Goths, Geek Goths, Corporate Goths, Vampire Goths (niet te verwarren met Vampyres, een aparte subcultuur), Pagan Goths, Ren Faire Goths en - met de invloed van anime - ook Cyber Goths, Lolita Goths: een poppenstijl die het kind in de mens laat zien.
[bewerk] Gerelateerde genres
- Zie gothic (muziek).
De gothic muziek kent vele verwante genres of subgenres. Veel van deze muziek is niet Gothic maar wordt er toch bij het genre gerekend door velen door de populariteit binnen de scene. In zijn meest brede interpretatie vormt gothic waarschijnlijk één van de genres binnen de popmuziek waarin de grootste variëteit aan subgenres aanwezig is. Sinds de jaren '90 fungeert gothic immers als overkoepelende term voor New wave, Gothic rock, Electro, Futurepop (betwist), Medieval, Neofolk, Industrial en Darkambient.
Gothic metal wordt soms aan dit rijtje toegevoegd, maar deze associatie lijkt niet gerechtvaardigd te zijn. Gothic metal zou vooral progressieve metal zijn, en muzikaal gezien niets met bovenstaande genres te maken hebben. De Gothic metal-stroming ontstond in de late jaren negentig uit de Metal. Deze muziek staat bekend om haar vrouwenzang en gitaargeweld. De aanhangers van deze stroming zijn doorgaans niet op de hoogte van de achtergrond van Gothic en voelen zich vooral aangesproken door de zwarte fluwelen jurken en dramatische muziek. Deze stroming heeft haar grootste aanhang onder jongeren tussen 14 en 18 jaar. Door dergelijke ontwikkelingen is binnen Gothic de nadruk van een kritische levenshouding en muzikale originaliteit verschoven naar meer op het uiterlijk gerichte houding. De lange zwarte jurken waar Gothic nu vooral om bekend staat, zijn een recente ontwikkeling die waarschijnlijk eigenhandig op gang is gezet door bands als Christian Death, die zo ongeveer begonnen zijn met een dergelijke kledingstijl.
Verscheidene muziekgenres worden volgens sommigen ten onrechte met Gothic geassocieerd. Genres zoals Industrial en Electronic Body Music (EBM) kan men beschouwen als behorend tot een andere scene, die zich vooral in Duitsland en de VS heeft ontwikkeld met Skinny Puppy en VNV Nation onder de bekendste bands. Daar staat tegenover dat deze bands (zeker buiten Duitsland) bijna uitsluitend in de gothic scene bekendheid genieten. Langs de andere kant lijkt het verkeerd om ieder persoon in de Gothic scene een Goth te noemen. En zijn het enkel de liefhebbers van Gothic Rock en zijn subgenres die dat recht hebben. En bij hen genieten de Elektronische genres (behalve misschien Dark Wave) weinig populariteit.
De hedendaagse muziekstroming die geïnspireerd is op de muziek uit de middeleeuwen en doorgaans wordt aangeduid met de term Medieval, is eveneens populair bij een aanzienlijk deel van de Goths, hoewel beide stromingen zich grotendeels onafhankelijk hebben ontwikkeld.
[bewerk] Media-invloeden
[bewerk] Invloeden uit de 20e eeuw
De invloed van de gothicliteratuur op de Gothic-subcultuur is te zien in veel voorbeelden van de gothicmuziek. Deze invloeden kwamen er, via een omweg, via de populaire beelden van horrorfilms op televisie. The Byronische held in het bijzonder was een sleutelfiguur in het imago van de mannelijke Goth. De iconische figuur van Dracula gespeeld door Bela Lugosi werd erg aantrekkelijk gevonden door de vroege Goths. Ze voelden zich aangetrokken door Lugosi's uitstraling van dreiging, elegantie en mystiek. Sommige mensen geven zelfs de eer aan de groep Bauhaus met hun eerste single "Bela Lugosi's Dead", die uitkwam in Augustus 1979, voor de start van de Gothic-subcultuur. Maar veel eerdere arthousebewegingen werden ook beïnvloed door Gothic-mode en -stijl. Een belangrijk vroeg voorbeeld is Siouxsie Sioux van de groep Siouxsie and the Banshees. Sommige leden van Bauhaus zelf waren kunststudenten en/of actieve kunstenaars.
Met het concept van de femme fatale, dat verscheen in Romantische literatuur, film noir en ook gothicliteratuur, kwam een vitaal figuur voor vrouwelijke goths. In de film, de femme-fatalestijl geadopteerd door de stomme-filmactrice Theda Bara werd een blijvende invloed. Bara was bijgenaamd 'de vamp' en haar voornaam was een anagram voor "death" (de dood). Zij vestigde het uiterlijk voor bleke roofdierachtige vrouwen in latere films, die uiteindelijk de Gothic-subcultuur beïnvloedden.
Sommige van de vroege New Wave en Death Rock-artiesten adopteerden een traditioneel horrorfilmimago, en gebruikten de soundtracks van horrorfilms voor inspiratie. Hun publiek reageerde gelijkaardig met gepaste kledij en accessoires. Standaard horrorfilmelementen zoals mist, rubberen vleermuizen en spinnenwebben werden gebruikt als Gothic-clubdecor vanaf het begin in The Batcave. Dergelijke referenties in muziek en imago waren oorspronkelijk grappig bedoeld. Maar na een tijd namen groepen en leden van de subcultuur het meer serieus. Als gevolg verschenen morbide, bovennatuurlijke en occulte thema's als meer zichtbaar en serieus element in de subcultuur. De connectie tussen horror en Gothic werd in de verf gezet in zijn vroege jaren door The Hunger, een vampierfilm uit 1983, met in de hoofdrollen David Bowie, Catherine Deneuve en Susan Sarandon. De film toonde de New Wave-groep Bauhaus die "Bela Lugosi's Dead" speelde in een nachtclub. In 1993 werd Whitby de locatie voor wat het grootste Gothic-festival van het Verenigd Koninkrijk werd - Als een direct gevolg van het feit dat het in Bram Stoker's Dracula werd gebruikt.
Tijdens de evolutie van de Gothic-subcultuur werd familiariteit met gothicliteratuur belangrijk voor veel Goths. Keats, Poe, Baudelaire en andere romantische schrijvers werden even symbolisch voor de subcultuur als de geheel zwarte kleding.
Een nieuwe literaire invloed op de Gothic-scene was Anne Rice's heruitvinding van het idee van de vampier. Rice haar personages werden afgeschilderd als wezens die worstelden met eeuwigheid en eenzaamheid. Dit tezamen met hun tegenstrijdige of tragische seksualiteit trok veel Goth-lezers erg aan, wat haar werk zeer populair maakte in de jaren tachtig tot in de jaren negentig. Films gebaseerd op haar boeken zijn recent geleden gefilmd. Vooral Interview with the Vampire is bekend, met in de hoofdrol Brad Pitt en het meer recente Queen of the Damned, waarin Goths direct en indirect verschijnen. De eerste film in het bijzonder hielp om de verspreiding van Victoriaanse mode in de subcultuur aan te moedigen - hoewel kleding die op het verleden gebaseerd is een wederkerige trend is in de Gothic-subcultuur.
[bewerk] Latere media-invloeden
Toen het verband tussen de Gothic-subcultuur en horrorfictie een gevestigde norm werd, werd het bijna een cliché. Goths doken vaak op als personages in horrorromans en in -films. Bijvoorbeeld The Crow leende direct van Gothic-muziek en stijl. De films van Tim Burton zijn alle belangrijk voor hun representatie van Goths of op Gothic geïnspireerde personages. In het bijzonder in Beetlejuice, waarin Lydia, een Gothic-tiener, voorkomt. Ook Edward Scissorhands, The Nightmare Before Christmas, Sleepy Hollow, Ginger Snaps en Corpse Bride zijn prima voorbeelden van zijn hand. Op hun beurt trokken dergelijke films nieuwe mensen aan tot de Gothic-scene. Anne Rice haar boekenserie "The Vampire Chronicles" en de populaire World of Darkness-rollenspellen (vooral Vampire: The Masquerade) refereerden ook direct aan de Gothic-muziek en -cultuur en moedigden een interesse aan in de scene. Invloeden van anime en ook cyberpunk-fictie zoals The Matrix en Shadowrun hebben de interesse in the Goth-scene doen toenemen. Tevens hebben ze geholpen met het bevorderen van de populariteit van de Cyber-subcultuur of de Industrial/Gothic-ondersoort Cybergothic en de populariteit van Industrial-muziek.
Ook belangrijk is de recente positieve rol van een wederkerig Goth-personage in de Amerikaanse televisieserie NCIS. Abby Sciuto gespeeld door Pauley Perrette is duidelijk Goth en werkt vastberaden aan de zijde van de hoofdrolspelers als een zeer bekwame forensische wetenschapper.
Een ander Goth-personage is te zien in de Vlaamse televisieserie Het Eiland, namelijk de New Waver Alain Vandam, gespeeld door Tom Van Dyck.
[bewerk] Misverstanden over Gothic
Sinds het einde van de jaren '90 krijgen de media steeds meer lucht van deze voorheen grotendeels ondergrondse stroming, en wordt Gothic door onbegrip geassocieerd met alles dat vreemd en duister is. Dat zelfverminking onder tiener Goths hoger ligt dan onder 'normale' tieners is aangetoond (50% bij Goths tegen 10% bij reguliere tieners). Dit onderzoek is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift British Medical Journal. Wel moet opgemerkt worden dat de onderzoekers er zelf op wezen dat het hier een vermoeden betreft, daar de geïnterviewde groepen te klein waren voor een eenduidige conclusie. Insiders binnen de Gothic-scene vroegen zich daarbij ook af of de geïnterviewden wel degelijk tot de Gothic-subcultuur behoorden en niet tot een andere (Black metal, emo). In dat verband leeft binnen de gothic scene soms het gevoel dat bepaalde, verwarde en zoekende tieners zich (kortstondig) aangetrokken voelen tot de scene, louter voor de Weltschmerz, maar vaak zonder dat deze jongeren de muziek kennen, laat staan begrijpen, zo wordt wel eens gesteld.
De algemene aanname dat Goths depressief zijn kan geweten worden aan het donkere karakter van de subcultuur. Dit is vooral terug te horen aan de Gothic-muziek waarin vaak een melancholisch gevoel opgewekt wordt over het leven. Hoewel Gothic associëren met depressie dus kortzichtig en vooral oneerlijk is, vertonen de Gothic-scene en -muziek wél een sterke neiging naar melancholie, of liever, een sterke drang om te experimenteren, te spelen met dergelijke gevoelens. Dit heeft alles te maken met de voorliefde voor duisternis, de duistere kant van de wereld en de menselijke psyche, die zich uit door hun voorkomen en hun smaak op het gebied van muziek, film, literatuur en kunst.
Ook wordt aangenomen dat leden van deze stroming per definitie satanistisch zijn. Dit is onjuist, Goth zijn zegt niks over iemands religieuze aard. In feite staat Gothic los van religie en levensovertuiging. Uit topics over religie op diverse Gothic-fora kan de conclusie getrokken worden dat een groot gedeelte atheïst of agnostisch is. Een minderheid is christen. Doorgaans wordt het satanisme of wicca weggehoond.
Mannelijke Goths worden vaak voor homoseksueel aangezien, omdat zij vanwege de androgyne aard van Gothic - naar eigen smaak - ook rokken, korsetten, lang haar en make-up dragen. Dit houdt geen direct verband met de seksuele geaardheid van de persoon in kwestie maar vindt zijn basis in het vrije modebeeld van de subcultuur.
Over de kleur zwart bestaan ook verschillende misverstanden. Zo zou een echte Goth altijd zwart moeten dragen. Dit is niet geheel correct: hoewel zwart een zeer geliefde en veel voorkomende kleur is bij Goths, schrijft wederom niets voor dat zwart per se gedragen moet worden. Vaak wordt naast zwart een andere kleur gedragen, zoals rood, blauw, paars, wit of zelfs groen en geel.
Zelfs over de categorisering Goth bestaan veel misverstanden. Het is een term die veel gebruikt wordt door (vaak onwetende) buitenstaanders, meestal door op goedkope sensatie beluste televisiemakers. In realiteit zal men binnen de Gothic-scene hard moeten zoeken om iemand te vinden die zichzelf 'Goth' noemt. Zelfs een vluchtige, oppervlakkige zoektocht op Gothic-internetfora kan dat aantonen. Rijpere Goths hebben vaak enerzijds de neiging om sensationele activiteiten zoals bloed drinken spottend weg te lachen, maar scheppen er anderzijds een diabolisch genoegen in om dergelijke vooroordelen, die bij de buitenstaanders leven, vooral niet publiekelijk tegen te spreken. Interessant in deze is de thesis van Agnes Jasper (cultureel antropoloog) over de Nederlandse Gothic-scene, waarin zij concludeert dat Goths ontwijkende strategieën en sociale codes hebben ontwikkeld om hun wereld te beschermen. Zo zal geen enkele Goth van zichzelf beweren dat hij of zij Goth is, maar zal dat van een andere Goth zeer goed kunnen aangeven. [1].
Binnen de Gothic-scene zelf is doorgaans een goed ontwikkeld gevoel voor zelfspot aanwezig. Gothic wordt doorgaans ook onterecht verward met fantasy. Gothic is een subcultuur die zicht sterk richt op existentialisme en vaak zelfs nihilistisch van karakter is. Ook wordt er vaak gezinspeeld op romantiek, maar dit is meer een soort rollenspel dan een daadwerkelijke karaktertrek.
Vanuit de gothic metal-scene bestaat ook vaak het beeld dat Goths open-minded zijn, en veel respect hebben voor anderen. Hoewel gothic metal weinig met Gothic van doen heeft - de nadruk ligt echt op metal - is dit beeld niet helemaal juist. Goths zijn eerder aristocratisch en arrogant, en een insider valt op dat de scene vaak enorm competitief is, waarbij een combinatie van goede smaak en zelfspot bepaalt waar een Goth binnen de scene staat. Toch behoeft dit beeld nuancering. Goths zijn doorgaans inderdaad erg open-minded zolang dat niet ingaat tegen de sociale conventies binnen de subcultuur. Een Goth zal een travestiet bijvoorbeeld normaal accepteren, maar iemand die zich het predicaat "Gothic" toe-eigent zonder kennis van de subcultuur te hebben, kan rekenen op hoon en spot.
[bewerk] Binnen de subcultuur
Een Goth zal zichzelf niet zo snel 'Goth' noemen. Wel weet de Goth heel goed aan te geven of zijn mede-goths Gothic zijn, en in welke hoedanigheid. Goths die algemeen als grote voorbeelden binnen de groep gelden worden aangeduid als Ubergoths. Deze term wordt quasi-serieus en met de nodige ironie gebracht. Zeer belangrijk binnen de subcultuur is zelfspot en zwarte humor. Iemand die zijn best doet zo Gothic mogelijk te zijn wordt niet serieus genomen. Juist het zeer los omgaan met de subcultuur is erg belangrijk, terwijl men tegelijkertijd wordt geacht te weten wat de sociale conventies zijn. Het is voor mensen die geïnteresseerd zijn in de Gothic-subcultuur en zich ermee willen gaan associëren vaak lastig om dit te doorgronden en ermee om te gaan.
[bewerk] Noten
- ^ Agnes Jasper: "I am not a Goth! The Unspoken Morale of Authenticity within the Dutch Gothic Subculture", Etnofoor XVII/1,2/2004. Zie ook http://www.agnesjasper.nl
