Fonograaf

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

De fonograaf is de voorloper van de grammofoon. De fonograaf werd gepatenteerd door Thomas Alva Edison op 19 februari 1878 en voorzag in de eerste mogelijkheid om geluid op te nemen en weer af te spelen. De fonograaf is naar alle waarschijnlijkheid gebaseerd op een fonograaf die in 1860 door de Parijse uitvinder Édouard-Léon Scott de Martinville werd gebouwd. Als geluidsdrager werd aanvankelijk aluminiumfolie gebruikt, maar dat bleek te kwetsbaar te zijn. Daarom ging men over op het gebruik van een wasrol. In 1890 verkreeg Charles Tainter patent op het toepassen van carnaubawas op de rollen als vervanger van het mengsel van paraffine en bijenwas. Tijdens het opnemen werden in de was groeven gemaakt, net als bij de latere langspeelplaat. Vanaf 1890 verschenen de eerste commerciële fonografen, en er was een klein aantal muziektitels te koop. Aanvankelijk ging het meer om een curiositeit dan om een volwaardiger geluidsdrager. Elke rol moest apart ingespeeld worden, klonk zacht en was na vijf keer draaien versleten.

In het begin van de 20e eeuw ging men sterkere wassoorten gebruiken. Het gevolg was meer geluidsvolume en een langere levensduur van de cilinder. Ook werd er een procedé ontwikkeld om van een origineel een negatief te maken. Met het kopiëren begon de massaproductie. De speelduur ging van twee naar vier minuten. Inmiddels maakte ook de platte plaat van Berliner (de 78-toerenplaat) z'n opmars, geholpen door de uitvinding van het bakeliet, en vormde een serieuze concurrentie. Edison hield vast aan de cilinder. Vanaf 1912 begon hij met de productie van een celluloid-rol, de zogenaamde Blue Amberol. De amberols worden afgespeeld met een diamantnaald, en kunnen honderden keren zonder noemenswaardige slijtage gespeeld worden. Voor het afspelen worden opwindbare eikenhouten kasten gebruikt, die het geluid zonder elektrische versterking doorgeven. Deze afspeelkasten zijn van 1914 tot 1928 in ongewijzigde vorm in productie gebleven. Meer dan een half miljoen zijn er van geproduceerd.

Het protocol van Edison is nooit doorgebroken in Europa. In Groot-Brittannië bestond de Gramophone Company die verantwoordelijk was voor de legendarisch geworden opnamen van Caruso. In Frankrijk ontwikkelde Pathé een eigen standaard (Le Coq). Toch hebben diverse Nederlandse artiesten bij Edison opnames gemaakt. Rond 1906 hebben Solser & Hesse (de voorlopers van Snip&Snap) diverse nummers opgenomen, evenals Alida Lutkeman en het Duo Paulus. Ook bestaat er een opname van het toenmalige volkslied Wien Neerlandsch Bloed, gezongen door M.Gros (#18471). In de Blue Amberol serie zijn er in 1912 zo'n 20 Hollandstalige titels uitgebracht van o.a. J.H. Speenhoff en Nap de la Mar. Overigens werd er in die tijd de meeste muziek op 78 toeren grammofoonplaten opgenomen. De spelers daarvoor waren ook uitgerust met de karakteristieke hoorn, en werden eveneens fonograaf genoemd. Artiesten als Eduard Jacobs en Albert Bol zijn te vinden op labels als Victor, Favorite, Odeon, Jumbo en Zonophone.

Cilinders kunnen alleen door een fonograaf worden afgespeeld. De fonograaf heeft een mechanische geluidsreproductie, en heeft geen stekker om in een stopcontact te steken. De grammofoon is zowel in aandrijving als weergave afhankelkijk van elektriciteit. 78 toeren-platen kunnen zowel door een fonograaf als door een grammofoon worden afgespeeld.

[bewerk] Media

[bewerk] Zie ook

• foonautograaf