ქიმია
ვიკიპედიიდან
ქიმია -- მეცნიერება, რომელიც შეისწავლის მატერიის შემადგენლობას და სტრუქტურას, მატერიის თვისებებს, მატერიის ცვლილებებს და ამ ცვლილებების ხელშეწყობის ან თავიდან აცილებისათვის აუცილებელ პირობებს. ქიმიკოსები სწავლობენ ქიმიურ ელემენტებს, მათგან ერთ–ერთი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სიცოცხლისათვის – ნახშირბადი. ორგანული ნივთიერებები ეწოდება ნახშირბადის შემცველ ნაერთებს, ხოლო არაორგანული– სხვა დანარჩენებს. ამის შესაბამისად გვაქვს ქიმიის ორი ძირითადი დარგი – ორგანული ქიმია და არაორგანული ქიმია.
სექციების სია |
[რედაქტირება] ეტიმოლოგია
ძნელი სათქმელია, თუ როდის წარმოიშვა პირველად სიტყვა ”ქიმია” და რა აზრს იტევდა იგი თავდაპირველად თავის თავში. ამის შესახებ მრავალ ისტორიკოსს აქვს გამოთქმული საკუთარი ჰიპოთეზა, თუმცა დღემდე არ მოხერხდა საერთო აზრამდე მისვლა.
ტერმინები - ”ქიმია”, ”ქიმიკოსი” ინტენსიურად გამოიყენება სამეცნიერო ლიტერატურაში, მონოგრაფიებსა და სახელმძღვანელოებში XVII საუკუნიდან მოყოლებული. მრავალ ევროპულ ენაზე სიტყვა ”ქიმიას” იდენტური მნიშვნელობა გააჩნია: chemistry — ინგლისურად, Chemie — გერმანულად, chimie — ფრანგულად, chimica — იტალიურად, quimica — ესპანურად და პორტუგალიურად, kemi — შვედურად და დანიურად, და თურქულად — kimya. ამ ჩამონათვალში ყურადღება მისაქცევია ფუძეზე ”ქემ” ან ”ქიმ”, რომელიც თითოეულ მათგანში ფიგურირებს. შესაძლოა ეს არის ის ადგილი, საიდანაც შეიძლება ტერმინ ”ქიმიის” განსამარტი გასაღების მოძებნა. ზუსტად მსგავსი გზით მიდიოდნენ ისტორიკოსები, რომლებიც ამ პრობლემაზე იმტვრევდნენ თავს, და როგორც ერთ-ერთი მათგანი აღნიშნავდა, სიტყვა ”ქიმია” თანაჟღერადია რამდენიმე ძვ. ბერძნული სიტყვისა. მაგალითად სიტყვა ”ქიმოს”-ის, რომელიც ”წვენს” ნიშნავს. ეს სახელწოდება გვხვდება უძველეს ხელნაწერებში, რომელიც მედიცინასა და ფარმაციას ეხება. ”ქიმა” ან ”ქიუმა” ძვ. ბერძნულად ”დნობას” ნიშნავს და არ არის აზრს მოკლებული იმის ვარაუდიც, რომ ”ქიმია” თავდაპირველი მნიშვნელობით ”ლითონების გამოდნობის ხელოვნებას” ნიშნავდა. აი, ”ქიმევსის”-ი კი ”არევას” ნიშნავს, რაც როგორც ყველას მოეხსენება ერთ-ერთი აუცილებელი პროცესია ქიმიაში, ასე რომ ეს ძვ. ბერძული სიტყვაც შეიძლება მოვიაზროთ ამ ტერმინის პირველწყაროდ.
მრავალი მეცნიერი ცნება ”ქიმიის” სამშობლოდ ძვ. ეგვიპტეს ასახელებს. ძველი ეგვიპტელები სიტყვით ”ქემა” მდინარე ნილოსის ნაყოფიერ ნაპირებს მოიხსენიებდნენ (საინტერესოა ის ფაქტიც, რომ ძველ ბერძნულ ენაში სიტყვა ”ნიადაგი” წარმოითქმის როგორც ”გუმუს”). ამ მოსაზრებას ემხრობოდა ფრანგი ქიმიკოსი მარსელენ ბერტლო, რომელიც თავის თანამოაზრეებთან ერთად ამტკიცებდა რომ ”ქიმია” იმ ცოდნის ერთობლიობას წარმოადგენს, რომელიც დედამიწის წიაღის შესწავლასთან იყო დაკავშირებული. გამოთქმული იყო ასეთი ”ეგზოტიკური” მოსაზრება, თითქოს ”ქიმია” წარმოსდგება ძველი ჩინური სიტყვისაგან ”კიმ”, რაც ”ოქროს” ნიშნავს.
ისტორიული წყაროების თანახმად ტერმინი ”ქიმია” იმ მნიშვნელობით, რომელიც, მან დასავლურ ევროპულ ცივილიზაციაში შეიძინა, პირველად გამოიყენა ზოსიმე პანოპოლიტანელმა ჩვენი წელთაღრიცხვის IV საუკუნის მეორე ნახევარში.
[რედაქტირება] ქიმიურ მეცნიერებათა სისტემა
[რედაქტირება] ქიმიის დარგები
ანალიზური ქიმია - არაორგანული ქიმია – ორგანული ქიმია - პოლიმერების ქიმია - ფიზიკური ქიმია
[რედაქტირება] მეცნიერებათაშორისი დისციპლინები
აგროქიმია - ატმოსფერული ქიმია – ბიოქიმია – გეოქიმია – ელექტროქიმია – მეტალურგია - ქიმიური ტექნოლოგია - ქიმიური ფიზიკა
[რედაქტირება] ქიმიის ისტორია
ზოგიერთი ქიმიური პროცესი, მაგალითად მადნისაგან ლითონების მიღება, ტანსაცმლის ღებვა, ტყავის გამოყვანა და სხვა, ადამიანის მიერ კულტურული ცხოვრების გარიჟრაჟზე გამოიყენებოდა. მე-3-4 საუკუნეებში ჩაისახა ალქიმია, რომლის მიზანი იყო სხვადასხვა ლითონების გადაქცევა კეთილშობილ ლითონებად. აღორძინების ეპოქიდან დაწყებული ქიმიურ კვლევებს სულ უფრო და უფრო აქტიურად იყენებდნენ პრაქტიკული მიზნებისათვის (მეტალურგია, მინის წარმოება, კერამიკის და საღებავების დამზადება). მე-17 საუკუნის მე-2 ნახევარში რ.ბოილმა პირველმა შემოიღო "ქიმიური ელემენტის" ცნების მეცნიერული განმარტება.
იხ. სრული ტექსტი.
[რედაქტირება] ქიმიის საერთო ცნებები და ტერმინები
აირები - არაორგანული ნივთიერება - ატომი - ბირთვი - ბმული - ვალენტობა - იონი – კოლოიდები - ლითონები - მარილები - მოლეკულა - მჟავები - ნეიტრონი – ორგანული ნივთიერება - პოლიმერი - პროტონი – ჟანგბადი – რეაქცია - სითხე – ფუძეები - ქიმიური ელემენტი - ქიმიური ნაერთი - ქიმიური ფორმულა - წყალი – ხსნარები
[რედაქტირება] გამოჩენილი ქიმიკოსები
ავოგადრო, ამედეო – ბერთოლე, კლოდ ლუი – ბოილი, რობერტ – დალტონი, ჯონ – ლავუაზიე, ანტუან – ლომონოსოვი, მიხეილ - ლავუაზიე, ანტუან ლორან – მენდელეევი, დიმიტრი – პარაცელსი
იხ. სრული ნუსხა.
[რედაქტირება] ქიმიის დაწესებულებები
- ქიმიის ინსტიტუტი
[რედაქტირება] იხილეთ აგრეთვე
- ნობელის პრემიის ლაურეატები
- ქიმიურ ელემენტთა პერიოდული სისტემა
- ქიმიური იარაღი
- ქიმიური მრეწველობა
