معاویه پسر ابی‌سفیان

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

معاويه به اینجا تغییر مسیر داده می‌شود.

مُعاویه بن ابی سُفیان اولین خلیفهٔ امویان است که در سال ۱۵ قبل از هجری متولد شد و در ۶۰ هجری مرد.

فهرست مندرجات ۱ معاویه پیش از اسلام ۲ معاویه از اسلام تا وفات محمد ۳ معاویه در زمان خلفای راشدین ۴ معاویه در زمان خلافت علی ۵ خلافت معاویه ۶ اقدامات دوره ی خلافت ۷ معاویه در نظر اهل سنت ۸ معاویه در نظر صحابه ۹ معاویه در نظر شیعیان ۱۰ دیوان قصاید معاویه ۱۱ معاويه در فرهنگ مردمی عرب ۱۲ مرگ ۱۳ منابع

[ویرایش] معاویه پیش از اسلام

معاویه در بیست و پنجم محرّم سال سی و هفتم عام الفیل برابر با ششصد میلادی-سه سال قبل از بعثت پیامبر و پانزده سال قبل از هجرت، در مکه متولّد شد. پدرش ابی سفیان شریف قریش بود. مادرش هنت دختر عُتْبَة بن ربیعه بود. نسب معاویه به حرب بن امیه بن عبدشمس بن عبدمناف قرشی می رسید. پدرش ابوسفیان در بدر، خندق و چند جنگ دیگر با محمّد جنگید. عتبة بن ربیعه رهبر گروهی از قریش در جنگ های فجّار بود.

[ویرایش] معاویه از اسلام تا وفات محمد

معاویه پس از فتح مکه، در بیست و سه سالگی، به همراه پدرش ابوسفیان و برادرش یزید بن ابی سفیان،دین اسلام را پذیرفت. به اصرار عبّاس بن عبدالمطّلب، محمّد - معاویه را کاتب قرآن و مراسلات نمود.در سال 5 هجری به همراه پدرش در جنگ خندق شرکت کرد

[ویرایش] معاویه در زمان خلفای راشدین

پس از وفات پیامبر اسلام در سال ششصد و سی و دو میلادی، معاویه به پیروی پدرش از بیعت با ابوبکر سرباز زد. بهانه معاویه و ابوسفیان این بود که ابوبکر از قبیله ی بنی تیم است و خلافت باید از آن بنی هاشم یا بنی امیه باشد. سرانجام با اصرار هشام بن عمرو، ابوسفیان و پسرش راضی به بیعت با ابوبکر شدند. ابوبکر، یزید بن ابی سفیان و معاویه را به شام گسیل کرد. یزید، در آن جا موفقیت به دست آورد و دمشق فتح شد. یزید نیز به حکمرانی و ولایت دمشق برگزیده شد. عمر بن خطّاب، یزید را در حکمرانی دمشق ابقا کرد و فلسطین و نواحی اطراف آن را بر قلمرو وی افزود. در سال ۸۱ هجری قمری، یزید درگذشت و برادرش معاویه جای او را گرفت. با مرگ عمر، عثمان نیز معاویه را در جای خود ابقا کرد. بدین ترتیب معاویه در زمان خلافت سه خلیفه ی نخست، به تدریج در شام، قدرت و محبوبیت کسب کرد.در جریان محاصره عثمان با این که از طرف عثمان از معاویه خواسته شده بود به کمکش بیاید و فرصت چنین کاری هم برای معاویه وجود داشت در عین حال تعلل ورزید.

[ویرایش] معاویه در زمان خلافت علی

پس از مرگ عثمان، علی بن ابی طالب به خلافت رسید. علی- پیشنهاد اطرافیانش را برای ابقای معاویه نپذیرفت و او را از زعامت و حکومت در شام عزل کرد. معاویه به بهانه ی کشته شدن عثمان و انتقام خون او، وارد جنگ با علی شد. مردم شام با او بیعت کردند و بر علیه علی همداستان شدند. سرانجام جنگ صفین درگرفت. در این جنگ شکست نخست به معاویه افتاد. اما به صوابدید عمروعاص قرآن بر نیزه کردند و حکمیت مطرح گشت. نتیجه حکمیت خلع علی و تحکیم حکومت معاویه در شام بود.

[ویرایش] خلافت معاویه

کشته شدن علی بن ابی طالب به دست خوارج، خلافت معاویه را تحکیم کرد. خلافت حسن بن علی که کوفیان با او بیعت کردند، سرنگرفت و معاویه حسن را به آسانی کنار زد. حسن بن علی عهدنامه ی صلح با معاویه بست و خلافت او را با شرایطی پذیرفت. در دوران خلافت معاویه، دهاة عرب چون عمروبن عاص، مغیرة بن شعبه، و زیادبن ابیه نفوذ بسیاری یافتند.معاویه حکومت عراق را به مغیرة، مصر را به عمروعاص، و بصره و کوفه را به زیاد داد. حجاز هم به مروان حکم داده شد.

[ویرایش] اقدامات دوره ی خلافت

در عهد خلافت معاویة فتوحات خارجی ادامه یافت. مسلمانان قبرس را فتح کردند و تا نزدیک قسطنطنیه پیش رفتند. معاویه برای اخلاف خود لشکری پدید آورد. وی در آداب و ترتیبات لشکری از تجارب رومی های شام هم استفاده کرد. این لشکر را وی به وسیله ی جنگ های هر ساله و مهاجتمی که دائم به بلاد مجاور و بیزانس می کرد، همیشه تازه نفس نگاه می داشت. این مهاجمات مستمر باعث می شد که دشمن نتواند به قلمرو مسلمین تجاوز کند.

یک بار عدّه ای از طوایف شمال سوریه که به جراجمه شهرت داشتند، به تحریک رومی ها به شام هجوم آوردند و از لبنان تا فلسطین به دست جراجمه افتاد. عده ای از موالی و اسرای این نواحی که از معاویه ناراضی بودند، به جراجمه پیوستند. معاویه با امپراتور بیزانس قراری بست که وی از حمایت ماجراجویان دست بدارد و در عوض اسرای رومی را بگیرد. معاویه هم چنین تعهد کرد که هر ساله به بیزانس خراج بپردازد.پس از آن معاویه، جراجمه را سر جای خود نشاند. معاویه چون به لشکر شام همیشه احتیاج داشت در تنظیم کار لشکر دقّت بسیاری کرد. وی جیره ی لشکریان را دو برابر کرد و در پرداخت مواجب آن ها کوتاهی نکرد. این بخشش ها باعث شد که لشکریان از معاویه اطاعت می کردند و در جنگ ها با او همراه می شدند.

وی در طول خلافتش با رومی های شام در حال ستیز و جنگ بود اما پیشرفتی در آن جا نداشت. نسبت به مسیحیان شام روش ملایم تری پیش گرفت زیرا آن ها می توانستند در اداره ی کارها و سامان بخشیدن به مالیات ها وی را یاری دهند. معاویه از رسوم دیوانی بیزانس تقلید کرد و سازمان مراسلات و اطلاعات پیشرفته ای به وجود آورد.معاویه در تنظیم کار بیت المال از یک مسیحی به نام سرجون بن منصور استفاده کرد. معاویه با استفاده از اموال مسلمانان بخشش های بی حسابی به روسای عرب کرد.

معاویه همواره با دو گروه خوارج و شیعیان در دشمنی بود. او شیعیان علی را مورد آزار و اذیت قرار می داد و حتی بعضی شیعیان معترض مانند حجر بن عدی را به قتل رسانید. بعضی گفته اند ابوذرغفاری هم به اشارت او کشته شد.

بارزترین اقدام معاویه برای تغییر خلافت به سلطنت، موروثی کردن خلافت بود. وی فرزندش یزید را به جانشینی خود انتخاب کرد و در اواخر عمر اعلام کرد. مسأله ی خلافت یزید اعتراضات بسیاری را به دنبال داشت. اصحاب پیغمبر، انصار و مهاجرین آن را نپسندیدند و به مخالفت برخاستند. خوارج و شیعیان عراق هم خلافت موروثی را رد می کردند.

[ویرایش] معاویه در نظر اهل سنت

معاویه در میان اهل سنت، جایگاه خود را به عنوان صحابی پیغمبر و کاتب وحی و مراسلات حفظ کرده است. عنوان خال المؤمنین به معنی دایی مومنان که به سبب ازدواج خواهرش با پیامبر به وی داده شد، بر جایگاه وی افزوده است. ابوموسی اشعری که از بزرگان صحابه بود، یک بار او را امین الله خوانده بود. با این حال مخالفت دو تن از خلفای راشدین با او، عمر بن خطّاب و علی بن ابی طالب باعث شده است علمای اهل تسنن در قائل شدن مرتبه ی عدل و رضوان برای او شک کنند. معاویه در بیعت رضوان حضور نداشته و از سابقون الأولون نیست و در غزوه ها با پیامبر حضور نداشته است. عباسیان نیز با این که سنّی بودند، همواره در خطبه ها معاویه را لعن می کردند.

[ویرایش] معاویه در نظر صحابه

عمر در خطبه ای که در عبقریات آمده است، او را به شدْت نکوهش نمود. او گفت: « شما می خواهید به جنگ قیصر و کسری بروید و این معاویه در میان شماست. این یکی صد بار بدتر است» عمر او را قاهرهاویه و کسرای عرب نامید و چندین بار او را شماتت کرد و حتی یک بار به مدینه فراخواند. با این حال معاویه همراه از منزلت خود نزد عمر سخن می گفت و حتی در خطبه ای گفت: « اگر منزلت من نزد عمر نبود مردم بر من می ریختند و سنگ می زدند»

در زمان عثمان، علی از قدرت یافتن معاویه بسیار ناراضی بود و عثمان را چندبار به عزل معاویه تشویق کرد. با این حال عثمان موافقت نکرد و حتی او را جوان قریش و فرزند شریفش نامید.

علی معاویه را دشمن عثمان نامید و درنگ او را جایز ندانست و حتی در قنوت نماز او را لعن کرد. با این حال ابن عباس او را شایسته ترین شخص برای ملک و امارت می دانست. احادیث دیگری در شأن او از ابوهریره نقل شده است.

[ویرایش] معاویه در نظر شیعیان

شیعیان نیز مانند اهل سنت، معاویه را به دلیل ایجاد خلافت موروثی، قتل حجر بن عدی و شیعیان، بدگویی نسبت به علی نکوهش می کنند. معاویه، نخستین کسی بود که سادگی حکومت اولیه را تغییر داد و تجمل و استبداد را وارد آن کرد.اما عمده ترین دلیل نکوهش معاویه از نظر ایشان، غصب خلافت و وارد شدن به جنگ با علی و پسرش حسن است. هم چنین شیعیان معاویه را متهم به نفاق می کنند. شیعیان بر خلاف اهل سنت، لعن معاویه را جایز می دانند.

[ویرایش] دیوان قصاید معاویه

یک دیوان قصاید منسوب به معاویه بر جای مانده است. این دیوان از چند بخش «اتانی امر» «ابلغ لدیک» تطاول لیلی الا یا سعد، حریث، تقول قریش تشکیل شده است.

[ویرایش] معاويه در فرهنگ مردمی عرب

معاویه در فرهنگ مردمی عرب به حلم و ذکاوت و سیاست مشهور است. سیاست او بیشتر مبتنی بر زرنگی و خودداریست. و حلم معاویه مشهور است. هم چنین معاویه، شخصی سخنور بود و دستی گشاده برای رشوه داشت. هم چنین به راحتی می توانست قلوب را جلب کند. به طوری که غلاة معاویه پیدا شدند که معتقد به خدایی وی بودند. چنین تصویری از معاویه در متون عربی به ویژه الف لیلة و لیلة یا هزار و یک شب مشهور است.

[ویرایش] مرگ

در هنگام مرگ به پسرش یزید که خلافت او را اعلام کرده بود، وصیت کرد که در دفع عبدالله بن زبیر خشونت به خرج دهد امّا با عبدالرحمن بن ابی بکر و حسین بن علی به جنگ برنخیزد. سرانجام، به بیماری، درگذشت و در دمشق مدفون گشت.

[ویرایش] منابع

ويكي پدياي انگليسي

تاريخ سياسى اسلام، حسن ابراهيم حسن.

طبقات كبرى، ابن سعد.